نشریه جغرافیا و برنامه ریزی شهری چشم انداز زاگرس
پیاپی 34 (زمستان 1396)

یکی از مهمترین عوامل موثر بر پیشرفت و توسعه جامعه، و نیز دستیابی به زندگی شایسته، میزان آگاهی شهروندان آن جامعه (در معنای عام) از حقوق شهروندی و قوانین شهری است، زیرا این آگاهی موجب می شود که مشارکت شهروندان در امور شهری،از پایداری،استمرار، و مسئولیت پذیری بیشتری برخوردار شوند. در همین راستا، تحقیق حاضر با هدف سنجش میزان آگاهی عمومی شهروندان سنندج از حقوق شهروندی و قوانین شهری صورت گرفته است. روش تحقیق این پژوهش، توصیفی - تحلیلی است و بنابر نوع هدف، کاربردی است. روش جمع آوری داده ها نیز متکی بر اسناد کتابخانه ای و برداشت های میدانی با استفاده از پرسش نامه بوده است. حجم نمونه این تحقیق از طریق فرمول کوکران، 383 نفر (اعم از زن و مرد) محاسبه شد، که برای جلوگیری از اشتباهات احتمالی و نیز دستیابی به نتایج دقیق تر، به 400 پرسش نامه افزایش پیدا کرد. در تجزیه و تحلیل پرسش نامه ها نیز از نرم افزار SPSS،  همچون آزمون T Test، آزمون One - Way ANOVA (F) یا تحلیل واریانس، و برای آزمون فرضیات از ضریب همبستگی اسپرمن استفاده شده است. و نیز پایایی پرسش نامه از طریق آلفای کرونباخ عدد 0.889 بدست آمد که نشان از مطلوبیت و همبستگی کامل بین سوالات است، و روایی پرسش نامه نیز به تایید اساتید و افراد آگاه رسیده است. یافته های تحقیق حاکی از آن است که، میزان آگاهی جامعه آماری شهر سنندج در زمینه حقوق شهروندی و قوانین شهری، در سطح متوسط به پایین قرار دارد و شاخص مذکور (آگاهی شهروندان)، با جنسیت، شغل و تحصیلات، رابطه معناداری دارد (با توجه به تجزیه و تحلیل پرسش نامه).

هدف از پژوهش حاضر، ارزشیابی کیفیت زندگی شهروندان پیرانشهر بر مبنای تاثیرات بازارچه مرزی تمرچین می باشد. این ارزیابی، میزان تاثیرات بازارچه بر  کیفیت زندگی با در نظرگیری نوسان هایی است که مرز پیرانشهر بعد از تغیرات متوالی در روند سیاست های اقتصادی و سیاسی منطقه ای بین ایران با همسایگان خود (عراق و ترکیه) به خود دیده و نقش های اقتصادی - بازرگانی و نظامی متفاوتی را تجربه کرده که این تغیرات در طول تاریخ متحمل فضای شهری شده است. این پژوهش از بعد هدف، کاربردی و از لحاظ ماهیت و روش، توصیفی تحلیلی می باشد. جمع آوری داده های پژوهش، به صورت پیمایشی با استفاده از تکنیک پرسشنامه و با دو گروه نمونه کارشناسان (8 نفر) و شهروندان (382 نفر) بوده است. جهت تحلیل داده ها نیز از فرآیند تحلیل شبکه (ANP) و نرم افزار SPSS استفاده شده است. نتایج تحقیق نشانگر آن است که رابطه ی معنادار بین دو متغیر پژوهش وجود دارد و تمامی شاخص هایی که برای سنجش وضعیت تاثیر بازارچه مرزی بر ارتقاء کیفیت زندگی شهری پیرانشهر به کاربرده شده است از سطح معناداری بالای 99٪ برخوردار بوده اند؛ اما تفاوت معنادار سطح آلفای 01/0، بین وضعیت کیفیت زندگی از دید پاسخگویان پیرانشهر، این فرض را که وضعیت شاخص های شهری به یک میزان رشد نکرده و تفاوت هایی در این عامل ها وجود دارد، را تایید می کند. نتیجه اینکه، مبادلات مرزی و فعالیت های اقتصادی در این زمینه، سبب ارتقا کیفیت زندگی در سطح شاخص های درآمد و اشتغال، کیفیت محیط مسکونی، بالا بردن ضریب امنیتی، افزایش رفاه و فراغت شده است اما به سبب تحولات جمعیتی و حکمروایی ناپایدار، کاهش تعلقات مکانی و نامناسب بودن زیرساخت های ارتباطی و آموزشی را به همراه داشته است. در نهایت تحلیل ناشی از معادلات رگرسیونی نشان می دهد که بازارچه مرزی نزدیک به 45 % رفاه شهروندان را تامین می کند.

بررسی و شناخت وضعیت مناطق و قابلیت ها و کاستی آن در برنامه ریزی منطقه ای اهمیت ویژه ای دارد چرا که آگاهی از نقاط قوت و ضعف موجود به ارایه طرح ها و برنامه ریزی مناسب در تمام زمینه ها کمک شایانی می نماید. شناسایی وضعیت موجود دهستان ها از لحاظ توسعه و موقعیت هر یک در مقایسه با دیگری می تواند اولین مرحله در برنامه ریزی برای رفع نابرابری و عدم تعادل محسوب شود.این پژوهش با هدف بررسی سنجش نابرابری توسعه یافتگی دهستان های شهرستان بهشهر و گلوگاه انجام شد. روش پژوهش، از نوع کاربردی و بر حسب هدف و ماهیت تحقیق، توصیفی-تحلیلی می باشد.  این تحقیق از 41 متغیر انتخابی در زمینه شاخص فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، زیربنایی و غیره برای 9 دهستان استفاده شده است. برای مشخص کردن اهمیت هر کدام از این متغیرها، با استفاده از روش آنتروپی وزن نسبی هر یک از آنها محاسبه شده است. سپس با بهره گیری از سه مدل (موریس، ویکور و ساو) به ارزیابی و رتبه بندی دهستان های شهرستان بهشهر و گلوگاه بر اساس میزان توسعه یافتگی پرداخته شد. به علت عدم همخوانی نتایج به دست آمده از این سه مدل، از تکنینک کپلند برای رسیدن به نتیجه دقیق استفاده شد. نتایج به دست آمده نشان داد که 2/48 درصد دهستان ها که شامل (میانکاله، کلباد شرقی و توسکا چشمه) در سطح بسیار برخوردار، 3/8 درصد در سطح برخوردار (کلباد غربی و پنجهزاره)، 2/28 درصد در نیمه برخوردار (کوهستان و عشرستاق) و 3/15 درصد در سطح محروم (شهدا و آزادگان) قرار گرفته اند.

در ایران عدم توجه به مدیریت شهری  در حوزه ی گردشگری منجر به افول اقتصادی و ناپایداری شهری  شده است .بنابراین مقاله حاضر با هدف تبیین نقش مدیریت شهری در توسعه ی پایدار گردشگری با توجه به ابعاد اقتصادی ، اجتماعی  و زیست محیطی  انجام شده است که روش آن از نوع توصیفی- تحلیلی و نوع هدف کاربردی است . اطلاعات با بهره گیری از مطالعات کتابخانه ای - اسنادی و مطالعات میدانی و پرسشنامه گردآوری شده است. جامعه ی آماری کلیه ی ساکنان مقیم شهر یاسوج  است که 40 نفر به صورت تصادفی مورد پرسش قرار گرفته است و پایایی پرسشنامه به وسیله آلفای کرونباخ  8/. بدست آمده که مطلوبیت آن را نشان می دهد و با استفاده از نرم افزار spss مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که مولفه های مدیریت شهری از عوامل تاثیرگذار در شاخص های توسعه ی پایدار  گردشگری است . هرچند مدیریت شهری توانسته است تا حدی از انتظارات توسعه پایدار را محقق سازد، اما در بسیاری از موارد ناموفق عمل کرده است یکی از شرط های اساسی دست یابی به توسعه ی پایدار گردشگری نیازمند برنامه ریزی سازمان یافته در تمام سطوح است .

هدف از این پژوهش بررسی و شناخت میزان گسترش کالبدی- فیزیکی شهر کلاردشت، بررسی الگوی گسترش شهر در بازه ی زمانی 1342 تا 1392 و تعیین جهات گسترش شهر از طریق شناسایی ماهیت اراضی تغییر یافته به کاربری های شهری می باشد. پژوهش حاضر از نوع پژوهش های کاربردی و به روش توصیفی- تحلیلی انجام شده است برای گردآوری اطلاعات موردنیاز از روش کتابخانه ای و روش بررسی میدانی استفاده شده است. جهت بررسی تغییرات کاربری اراضی در طول 35 سال از تصاویر ماهواره ای لندست، عکس های هوایی و نقشه های تهیه شده از سازمان نقشه برداری در 3 مقطع زمانی سال های 1349، 1367 و 1392 استفاده شده است. و برای بررسی میزان گسترش شهر از آنتروپی شانون و مدل هلدرن استفاده شده است. با توجه به نتایج تحقیق طی 20 سال اخیر، رشد شهر در قالبی پراکنده بوده که با توجه به ارزش های محیطی شهر، ادامه این روند تهدیدی جدی در جهت این ارزش هاست.

در جوامع الکترونیکی کنونی،داده ها،اطلاعات و سیستم های اطلاعات شهری و مدیریت شهری نقش اساسی را در شهرها ایفا می نمایند.باپیدایش پدیده اینترنت و گسترش آن،به اشتراک گذاری اطلاعات میان سازمانها به منظور افزایش سطح کارایی و بهبود عملکردهای شهری در قالب سیستم اطلاعات شهری و مدیریت شهری،امری گریز ناپذیر و حیاتی است.و ازآنجایی که اغلب داده های شهری مکانی است،تکنولوژی sWeb GI قادر است در این امر نقش اساسی ایفا نماید.اما مسئله آن است که اکنون در ایران،سیستم اطلاعات شهری و مدیریت شهری که بیشترین راندمان را داشته باشد و بتواند بیشترین نیازهای کنونی شهرهای کشور را رفع و دارای قابلیت توسعه به منظور برآوردن نیازهای آینده باشد،عملا چنین سیستمی با این مشخصات در ایران طراحی نشده است.لذا این پژوهش در این راستا،به منظور پاسخگویی به این نیازها با اسلوبی سیستمی و ترکیبی و با دیدی جامع نگر و مکان مبنا به منظور طراحی مفهومی سیستم اطلاعات شهری و مدیریت شهری دریک قالب فارغ از تفاوتهای شهر ها با یکدیگر،و قابل طرح در کلیه شهرهای ایران،به پژوهش پرداخت.روش تحقیق از نوع تحلیلی-کاربردی است.براساس یافته های تحقیق که در انتها به صورت معماری مفهومی سیستم اطلاعات شهری و مدیریت شهری پیشنهاد گردیده،استفاده از این سیستم با محوریت Web GISبا مشخصات ذکرشده، قادر است مشکلات کنونی شهرهای کشور را در این زمینه به مقدار قابل توجهی کاهش دهد،راندمان را افزایش دهد و نیز دارای قابلیت توسعه به منظور رفع مشکلات آینده باشد.

ایستگاه های سیستم اتوبوسرانی بایدبراساس چگونگی توزیع جمعیت و تنوع کاربری ها در مناطق مختلف شهری،طوری مکان گزینی گردندکه علاوه برافزایش دسترسی کاربران به این سیستم،زمان سفر را نیز کاهش دهند.این پژوهش با هدف مکان گزینی ایستگاه های اتوبوس در شهر ایذه انجام شده است که از نظر روش تحقیق با توجه به محتوی و مولفه های مورد بررسی در زمره تحقیقات توصیفی - تحلیلی و از نظر هدف مطالعه تحقیق کاربردی- توسعه ای محسوب می شود. اطلاعات و داده های اولیه ی پژوهش به دو شکل اسنادی و پرسشنامه ای جمع آوری شده و جهت تحلیل داده ها و تهیه نقشه های مورد نیاز از نرم افزار  ARC GIS استفاده شده است. در این پژوهش از مدل تحلیل سلسله مراتبی (AHP)  با استفاده از نرم افزار Expert Choice پرسشنامه های تکمیل شده توسط متخصصین تجزیه و تحلیل گردیده و برای وزن دهی به شاخص های مورد مطالعه استفاده شده است. منطقه ی مورد مطالعه شهر ایذه واقع در شمال شرق استان خوزستان می باشد. نتایج بدست آمده نشان می دهد که در بین شاخص های هفت گانه ی مورد استفاده، جمعیت محدوده با ضریب 0.346 دارای بیشترین اهمیت و  شاخص ارتباط با نیاز سنجی شهروندان با ضریب 0.031 دارای کمترین اهمیت در مکان یابی ایستگاه اتوبوس در شهر ایذه می باشند، همچنین تعداد اتوبوس های مورد نیاز برای تغییر سیستم حمل و نقل منطقه ی مورد مطالعه، 200 دستگاه می باشد.

این تحقیق با رویکردی توصیفی تحلیلی، از روش مطالعات میدانی و کتابخانه ای و با استفاده از مدل SWOT و فرآیند تحلیل سلسله‎مراتبی (AHP) و با بهره گیری از نرم افزار Expertchoice، تهیه و تدوین شده است. در این تحقیق به بررسی نقاط قوت، ضعف، فرصت ها و تهدیدهای بافت فرسوده‎ی شهری در محله قیطریه تهران پرداخته ایم. یافته های حاصل از تحلیل مدل فوق ، نشان می دهد در گروه نقاط قوت، گرایش عمده ساکنین به سکونت مجدد در محله با شیوه آپارتمان نشینی (وزن نهایی، 315/0)، وجود مسجد جعفری محله به‎عنوان مرکز محله (وزن نهایی، 274/0) و تسهیل مداخله در بافت به‎دلیل وجود درصد بالای ساختمان‎های 1 و 2 طبقه (وزن نهایی، 163/0) به‎ترتیب مهمترین نقاط قوت و فرسودگی اغلب مساکن و بافت کالبدی محدوده‎ی مورد مطالعه(وزن نهایی، 284/0)، رعایت نکردن نکات ایمنی و استفاده از مصالح بی‎دوام و کم‎دوام در اغلب ابنیه‎ی محله(وزن نهایی، 195/0) و معابر تنگ و باریک  ودارای پله(وزن نهایی، 158/0) به‎ترتیب مهم‎ترین نقاط ضعف است. در عین حال دسترسی آسان به خیابان‎ شریعتی (وزن نهایی، 41/0)، تشکیل نهادهای محله ای به دلیل همبستگی ساکنان (وزن نهایی، 184/0) و امکان تسهیل در نوسازی بافت با توجه به عدم وجود هر گونه اثر و فضای تاریخی با ارزش در بافت (وزن نهایی، 123/0) به‎ترتیب از مهمترین فرصتهای محدوده‎ی مورد مطالعه، همچنین عدم رسیدگی به وضعیت محدوده‎ی مورد مطالعه و تشدید فرسودگی آن (وزن نهایی، 349/0)، فقر به‎دلیل تورم بالا و درآمد پایین (وزن نهایی، 216/0) و عدم توان شبکه های داخلی بافت در ارتباط با تقاضا (وزن نهایی، 198/0) از جمله مهمترین تهدیدهای محدوده مورد مطالعه به‎شمار می آیند.

هدف از تحقیق حاضر تهیه ی نقشه ی حساسیت زمین لغزش با استفاده از ترکیب روش نسبت فراوانی و تحلیل سلسله مراتبی در استان لرستان است. در روش ترکیبی به جای استفاده ازنظر کارشناسان در وزن دهی به معیارها در روش تحلیل سلسله مراتبی از وزن های به دست آمده در روش نسبت فراوانی به عنوان ورودی در روش تحلیل سلسله مراتبی استفاده می گردد. به این منظور با استفاده از نقاط لغزشی بانک اطلاعات زمین لغزش کشور (176 نقطه لغزشی) نقشه پراکنش زمین لغزش های منطقه تهیه گردید. لایه های اطلاعاتی درجه شیب، جهت شیب، فاصله از گسل، فاصله از رودخانه، فاصله از جاده، طبقه ارتفاعی، بارندگی، کاربری اراضی و لیتولوژی به عنوان عوامل موثر بر زمین لغزش شناسایی و نقشه های مذکور در محیط GIS آماده گردیدند. ارزیابی مدل مذکور با استفاده از منحنی تشخیص عملکرد نسبی (ROC) و 30 درصد نقاط لغزشی (53 لغزش) صورت گرفت. نتایج ارزیابی نشان داد که دقت مدل تهیه شده با استفاده از مدل نسبت فراوانی 74 درصد و دقت مدل ترکیبی نسبت فراوانی با تحلیل سلسله مراتبی 80 درصد برآورد گردید.نتایج ارزیابی نشان دهنده ی دقت خوب برای مدل نسبت فراوانی و دقت خیلی خوب برای مدل ترکیبی می باشد.

به اعتقاد قریب به اعتقاد متخصصین اصولا اسلام از آن جایی که جهت تحقق اهدافش نیاز به شهر دارد؛ دینی شهری محسوب می گردد. بنابراین به نظر می رسد که دین اسلام دارای شناسه هایی در جهت تشخص بخشی در حوزه های شهرسازی و برنامه ریزی شهری باشد. اما مسئله این است که به اندازه اهمیت این مهم در جهت استقرار شهرهای ایرانی- اسلامی آینده کشور پرداخته نشده است. مسئله ای که می تواند این استقرار را با مشکلات عدیده ای مواجه نماید. در این راستا،  این پژوهش، به سبب اهمیت موضوع با روشی توصیفی- تحلیلی مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای و اسنادی به هدف استخراج شناسه های تشخص بخش شهرسازی و برنامه ریزی در شهرهای اسلامی به تحقیق پرداخت.نوع تحقیق بنیادی- اکتشافی است.بر اساس یافته های تحقیق که در محورهای متعددی طرح گردید، اسلام دارای شناسه هایی در جهت تشخص بخشی در حوزه های شهرسازی و برنامه ریزی شهری برخوردار می باشد.